ABŞ sahib olduğu 10 min 600 nüvə silahıyla dünyanın ən çox nüvə silahı istehsal edən ölkəsidir
Rusiyanın nüvə silah istifadə edə biləcəyinə vurğu etməsi, gözləri bu silaha sahib ölkələrə çevirdi. Nüvə gücünə sahib ölkələr arasına keçdiyimiz 10 il içində yeni ölkələr qatıldı. Bu ölkələrin bəziləri sabitliksiz və gərginlik yaşanan bölgələrdə yerləşərkən, bəzi ölkələrsə soyuq müharibə dövründə dünyanı nüvə döyüşündən qoruyan ortaq anlayışdan məhrum olduqları görünür. Bəzi ölkələr 1970-ci ildə imzalanan nüvə silahlarının yayılmasının önlənməsi razılaşmasını (NPT) ya imzalamadı, ya da imzasını geri çəkdi. Bəzi ölkələr də, nüvə silahlarının sınanmasının qadağan edilməsinə bağlı razılaşmanı (CTBT) saya salmadı, gözardı etdi.
NÜVƏ SİLAHI OLMAYAN ÖLKƏLƏR
Avstraliya, Avstriya, Kanada, Çex Respublikası, Danimarka, Finlandiya, Almaniya, Macarıstan, İrlandiya, İtaliya, Yaponiya, Hollandiya, Norveç, Polşa, Slovakiya, Cənubi Koreya, İspaniya və İsveç. Bu ölkələr texnologiya, təchizat və qaynaqlara sahib olmalarına baxmayaraq, nüvə silahı istehsal etməyə meyl göstərməyiblər.
KEÇMİŞDƏ NÜVƏ SİLAHINA SAHİB OLAN ÖLKƏLƏR
Əlcəzair, Argentina, Belarus, Braziliya, Qazaxıstan, İraq, Liviya, Rumıniya, Cənub Afrika, Ukrayna. 1993-cü ildə Cənub Afrika nüvə silahlarını sökən ilk ölkə oldu. Sovet İttifaqının çökməsindən sonra 1995-ci ildə, Belarus, Qazaxıstan və Ukrayna beynəlxalq razılaşma imzalayaraq, torpaqlarındakı bütün nüvə silahlarını Rusiyaya qaytardılar.
Əlcəzair, Argentina və Braziliya nüvə proqramlarından imtina edərkən, Rumıniyanın nüvə silahını inkişaf etdirmə planı Nikolay Çauşesku rejiminin çökməsiylə sona çatdı.
İraqın 1970-ci ildə başlayan nüvə proqramını İsrailin 1981-ci ildə təşkil etdiyi hava hücumu, 1991-ci ildə Körfəz Müharibəsi və sanksiyalar sıradan çıxardı.
Liviya öz bombasını hazırlamaq üçün lazımlı vəsaiti əldə etmək əvəzinə, Çindən nüvə bombası almaq cəhdinə baş vurdu, amma 1999-cu ildə Afrikanın nüvə silahlardan təmizlənilməsini nəzərdə tutan Pelindaba Razılaşmasını imzaladı.
NÜVƏ SİLAHLARINA SAHİB OLAN ÖLKƏLƏR
İNGİLTƏRƏ:
> Nüvə silahının sayı: 200
Əhalisi: 59.4 milyon
Müdafiə büdcəsi: 35.8 milyard dollar
Razılaşma imzaladığı tarix: 1968
İkinci Dünya Müharibəsi əsnasında İngiltərə ilk atom bombasını çıxarmaq üçün ABŞ-la əməkdaşlıq etdi. Müharibədən sonra ABŞ-ın digər ölkələrlə məlumat paylaşımını dayandırmasının ardından öz nüvə silahlarını istehsal etməyə başladı.
1952-1991-ci illəri arasında İngiltərə 45 nüvə silah test etdi. İngilis Strateji Müdafiəetmə Sənədi, milli təhlükəsizliyin son zəmanəti olduğu səbəbiylə İngiltərənin nüvə silahlara sahib olmağa davam etməsini tövsiyə edir.
FRANSA:
Nüvə silahının sayı: 350
Əhalisi: 59.3 milyon
Müdafiə büdcəsi; 29.5 milyard dollar
Razılaşma imzaladığı tarix: 1992
Fransa 1950-ci illərin sonunda nüvə silahı istehsal etdi və ilk bombanı 1960-da sınaqdan çıxarıb. Soyuq müharibənin sona çatmasının ardından nüvə daşındırıcılığını kiçildərək, bəzi mərmi sistemlərini ləğv etdi. Fransa 1960-1996-cı illəri arasında 200 nüvə testi reallaşdırıb.
RUSİYA:
Nüvə silahının sayı: 8,600
Əhalisi: 146 milyon
Müdafiə büdcəsi: 50 milyard dollar
Razılaşma imzaladığı tarix: 1970
Rusiya ilk atom bombasını 1949-cu ildə inkişaf etdirdi və testdən çıxarıb. ABŞ-la apardıqları rəqabət sonunda, silah sistemlərini soyuq müharibə dövründə inkişaf etdirib.
Sovet nüvə güclərinin inkişafı 1950-1960-cı illərdə edilən nəhəng texnologiya investisiyalarına söykənirdi. 1953-cü ildə dövrün Sovetlər Birliyi ilk hidrogen bombasını partlatdılar və ardınca balistik mərmilərlə kompüter və idarə olunan mərmilər inkişaf etdirdi.
Sovetlərin silah-sursat istehsalı 1986-cı ildə başa çatdı. 1989-cu ildə köhnə Sovet respublikaları, anbarlarındakı mərmiləri və silahları Moskvaya qaytardı.
HİNDİSTAN:
Nüvə silahının sayı: 45-95
Əhalisi: 1.07 milyard
Müdafiə büdcəsi: 13.2 milyard dollar
Razılaşmanı imzalamayıb
Hindistanın havadan və mərmi sistemləriylə nüvə silahları 2.500 kilometr mənzilinə çatma gücündədir. Daha uzaqmənzilli raketlər hazırlamaq üçün işlər gördüyü gələn xəbərlər arasındadır.
Nüvə tutuma 1974-cü ildə xam nüvə vəsaitini test edərək çatan Hindistan, bu test əsnasında Kanadanın köməyiylə qurulan nüvə reaktörde əldə edilən plutonamı istifadə etdi.
1998-ci ildə də 3 ayrı test reallaşdırdı. Hindistan vətəndaş məqsədli nüvə enerji proqramında Rusiyadan kömək al/götürür. Bəzi ekspertlər, eyni texnologiyanın nüvə silah inkişaf etdirilməsində istifadə edilməsindən narahatlıq edir.
İRAN:
Nüvə silahının sayı: 0
Əhalisi: 66.9 milyo
Müdafiə büdcəsi: 6.4 milyard dollar
Razılaşma imzaladığı tarix: 1970
İran urannın zənginləşdirmə proqramını keçdiyimiz illərdə artırdı və bəzi ekspertlər bunu bacarmasının daha uzun illər alacağını düşünür. Beynəlxalq səviyyədə təzyiqlər var.
İSRAİL:
Nüvə silahının sayı: 100-200 (təxmini)
Əhalisi: 6.7 milyon
Müdafiə büdcəsi: 9.9 milyard dollar
Razılaşmanı imzalamayıb
Ekspertlər İsrailin 100-200 arasında mərmiyə sahib olduğunu qeyd edir. Ayrıca, İsrail ordusunun nüvə başlıqlı döyüş təyyarələri və üç sualtı qayığa malik olduğu bildirilir.
İsrailin nüvə proqramının 1950-ci illərin əvvəlində başladığı və ilk bombanı da 1967-ci ildə çıxardığı təxmin edilir. 1986-cı ildə Mordehay Vanunu adlı nüvə mühəndisinin izahatları nəticəsində bəlli oldu ki, İsrailin nüvə proqramı sanılandan daha irəlidədir.
ABŞ:
Nüvə silahının sayı: 10.640
Əhalisi: 293 milyon
Müdafiə büdcəsi: 399 milyard dollar
Razılaşmanı imzaladığı tarix: 1970
ABŞ dünyanın ilk nüvə gücü və Xirosima və Naqasakiyə atdığı bombalarla, döyüşdə bu silahları istifadə edən tək ölkədir. Soyuq müharibə dövründə ABŞ, Rusiyayla birlikdə nüvə silah tutumunu sürətlə artırdı.
Sovetlər Birliyinin çökməsinin ardından, Rusiyayla isti əlaqələrinə baxmayaraq, ABŞ hələ 10 mindən çox nüvə başlığına sahibdir. 1945-1992 illər arasında ABŞ 1030 nüvə silah testi edib. Son dövrdə ABŞ, daha kiçik taktiki məqsədli nüvə silahı istehsalına başlayıb.
PAKİSTAN:
Nüvə döyüş başlığı: 30-55 (təxmini)
Əhalisi: 152 milyon
Müdafiə büdcəsi 3.7 milyard dollar
Razılaşmanı imzalamayıb
Pakistan 1998-ci ildən bu yana beş nüvə test etdiyini söyləyir. Havadan və yerdən istifadə etmə tutumu var. Bəzi ekspertlər mərmilərlə başlıqların tam olaraq modernləşdirilmədiyini, döyüş başlıqlarının ana hissədən ayrı bir yerdə depolandığını söyləyirlər.
Son illərdə Pakistan həm əsgəri, həm də vətəndaş məqsədli istifadəyə imkan verən texnologiyaya çatmağa çalışıb.
Keçmiş bir nüvə mühəndisi olan A.Khanın 2004-cü ildə verdiyi müsahibəsindəki Pakistanın İran, Liviya və Şimali Koreyayla nüvə texnologiyası ilə bağlı əmakdaşlığı barəsindəki fikirləri ciddi narahatçılıqlar yaradıb.
ÇİN:
Nüvə silahının sayı: 400 (təxmini)
Əhalisi: 1.3 milyard
Müdafiə büdcəsi: 30 milyard dolların üzərində
Razılaşmanı imzaladığı tarix: 1992
Çin nüvə silah istehsalına 1950-ci illərdə, Sovetlər Birliyinin köməyiylə başlayıb. Sovet köməyi 1960-larda sona çatdı, amma Pekin rəhbərliyi, həm milli təhlükəsizlik qayğılarıyla, həm də Çinin beynəlxalq möhtərəmliyini təmin etmək üçün nüvə planlarını davam etdirdi.
Bu ana qədər reallaşdırdığı 46 testdən ilki 1964-cü ildə edildi.
Çinin 20 uzun mənzilli qitələrarası və mənzili 13 min kilometrə çatan balistik mərmisi olan 400 nüvə silahına sahib olduğu bildirilir.
Çin ayrıca olaraq 60 orta mənzilli mərmi və 150 borbardman təyyarəsinə sahibdir.
